Alberto Vilanova - Ensaísta e Historiador

Este ano as letras galegas están dedicadas a Valentín Paz Andrade, home ilustrado que viviu intensamente as súas paixóns: o mar e Galicia. Xornalista, ensaísta, político, emprendedor, poeta... son algunhas das súas facetas máis sobresaíntes. Tamén a de amigo: axudou a fuxir no estalido da Guerra Civil a Núñez Búa e Martínez López; tratou de evitar con todas as súa forzas o asasinato de Alexandre Bóveda. Viviu a brutalidade e el mesmo foi desterrado.

Nunca esqueceu aos amigos exiliados. Durante toda a súa vida lamentou a falta destes galegos e galegas que fixeron a súa obra fóra de Galicia. Un destes amigos foi Alberto Vilanova. Sabemos pouco desta relación: apareceron varios exemplares da obra de Paz Andrade asinados e dedicados a Vilanova. Tamén que Valentín e a súa dona Pilar Rodríguez asistiron ao funeral de Alberto Vilanova, en Ourense.

É a biografía a modo de conversa entre Paz Andrade e Tucho Calvo, Valentín Paz Andrade, a memoria do século, a que nos ofrece máis datos. Sempre falando do exilio e citado entre nomes ilustres, di textualmente: “Cando a partir dos derradeiros meses do 36 foron arribando os que tiveron necesidade de deixar a terra, entrouse nunha nova fase. Non só pola selectividade das individualidades transferidas. Tamén polo adoctrinamento e militancia galeguista da maioría. Manuel Colmeiro, Luís Seoane, Arturo Cuadrado, Núñez Búa, Federico Ribas, José Suárez, Luís Villaverde e o seu irmán Elpidio e algúns máis, chegaran no primeiro ano da guerra. Do segundo en diante, Rafael Dieste, Lorenzo Varela, Manuel Fuentes Jorge, Leandro Pita Romero, Alberto Vilanova [...]. Cada un adicouse ao seu, nun medio que non foi hostil, mais tampouco sería  o propio. Os murais de Colmeiro, nas Galerías Florida; os de Seoane no Teatro Sanmartín; os volumes biográficos de Vilanova. [...] Nos anos 50 a vangarda cultural mantíñase en tensa actividade. Ao núcleo de escritores e artistas exiliados viñan de incorporarse Alberto Vilanova e Laxeiro”.

“Nas xornadas do cincuentenario da fundación de Bos Aires, o Centro Gallego organizou uns actos memorables. Pecháronse cun coloquio verdadeiramente memorable, onde a miña intervención tamén se fixo obrigada. Coido que para tratar da cultura galega, do seu horizonte e da súa problemática. Ata aquela data non se intentara unha xuntanza de intelectuais de nivel semellante. Non soamente polos participantes senón pola plenitude da hora que cada un vivía. A lista compúxose, en canto aos participantes radicados no país, de Eduardo Blanco Amor, Rafael Dieste, Luís Seoane, Pepe Núñez Búa, Ramón de Valenzuela, Lorenzo Varela, Alberto Vilanova e Isaac Díaz Pardo e tamén estivo Osorio Tafall. O papel de moderador fora posto nas mans de Antonio Baltar”.

“Coa luz antártica nos ollos, unha tarde, perto do anoitecer, descemos en Bahía Branca. Alí moraba un exiliado galego, Alberto Vilanova, ao que eu me consideraba na obriga de visitar. Encarregara da localización a Pepe Núñez, non ben chegamos ao hotel. Aquel inesquecente amigo, ten ben dotado doutras cualidades, non era un lince para semellantes pesquisas. Ou eu non o tiña por tal. Indagou algo, con aparente pouco éxito. Diante da miña insistencia, sobre das once da noite, mentres Pepe Fernández anticipaba o tempo na cama, tomamos un carro de aluguer. Un pouco ás tentas saímos cara ao sur da espallada cidade, entramos en penuria de luces nunha bairrada do arrabaldo. As casas dunha planta daban a paraxes extralongos. Por un deles introduciuse Pepe Núñez. Ao pouco tempo berrando moito, chamoume. Un xarro de luz forte a ancho saía sobre a sombra mesta do pasadizo. Cando alí arribei atopei ao erudito no seu mundo. Máis que poboado por un home pequeneiro de talla e grande de saberes biográficos, pareceume entrar na cova dun mago. Detrás da persoa, diante e polas beiras... montes de libros, folletos, revistas, xornais. Unha impoñente e abraiante acumulación de cultura impresa que ameazaba tragar a quen se arrimara.

Non puiden silenciar o meu abraio. Cando me escoitou ergueuse da cadeira, abriu unha porta lateral, e díxome: ‘Pois mira o que teño neste cuarto...’ Aquela visión do erudito galego na noite patagónica, deixou unha imaxe incancelable na miña pantalla de ocasional vagamundo. Algúns anos despois eu tería que botar unha man ao erudito mergullado no seu mar de papel, para que Galiza recuperara o tesouro bibliográfico formado por un home só nas soedades patagónicas”.